Mục tiêu của điều trị là việc đạt được hiệu quả điều trị cao nhất và rủi ro ít nhất để cải thiện chất lượng cuộc sống của người bệnh. Có những rủi ro vốn có, cả được biết và chưa biết, liên quan đến việc dùng thuốc (bao gồm thuốc kê đơn hoặc không kê đơn) và các thiết bị hỗ trợ dùng thuốc. Các sự cố, rủi ro bao gồm phản ứng có hại cả tác dụng phụ (ADR) và sai sót trong sử dụng thuốc.
Sai sót trong sử dụng thuốc là những sai sót có thể phòng tránh được thông qua hệ thống kiểm soát hiệu quả liên quan đến dược sĩ, bác sĩ, điều dưỡng, nhân viên y tế, người bệnh, và những người khác trong các thiết lập tổ chức cũng như các cơ quan quản lý và các ngành công nghiệp dược phẩm. Những sai sót này có thể gây ra thất bại trong điều trị và phản ứng có hại của thuốc hoặc gây ra lãng phí các nguồn lực.
Theo ước tính của viện nghiên cứu dược phẩm Mỹ, mỗi năm có khoảng từ 44.000 đến 98.000 người Mỹ chết do sai sót liên quan đến thuốc và rất nhiều ca tử vong đó có nguyên nhân do dùng sai thuốc hoặc liên quan đến các sự cố bất lợi của thuốc. Sử dụng thuốc sai liều cũng là một nguyên nhân dẫn đến các sự cố bất lợi của thuốc, theo một nghiên cứu trên 36 trung tâm chăm sóc sức khoẻ ban đầu ở Mỹ cứ 5 liều thuốc thì có xấp xỉ 1 liều được chỉ định không đúng, và có tới 7% tiềm tàng nguy cơ gặp sự cố bất lợi của thuốc. Sai sót trong dùng thuốc có thể xảy ra trong tất cả các hoạt động: kê đơn, cấp phát, sử dụng thuốc và không tuân thủ điều trị của người bệnh.
Trong đó, 10 thuốc dẫn đầu về việc sử dụng quá liều bao gồm: fentanyl, heroin, hydrocodon, methadon, morphin, oxycodon, alprazolam, diazepam, cocain, và methamphetamin đã được báo cáo tại National Vital Statistics.
Trong nhóm 10 thuốc thường gây quá liều, trong đó, fentanyl là một trong những thuốc dẫn đầu về việc sử dụng quá liều gây tử vong đã được báo cáo ghi nhận. Tỷ lệ tử vong do sử dụng quá liều fentanyl tăng mỗi năm từ 2013 – 2016 với tỷ lệ như:
- 6 % năm 2013
- 3 % năm 2014
- 6 % năm 2015
- 9 % năm 2016
Vai trò dược sĩ phòng ngừa sai sót liên quan sử dụng thuốc?
- Cung cấp đầy đủ chính xác thông tin người bệnh cho bác sĩ: thông tin cá nhân, tiền sử dị ứng, tiền sử bệnh, tiền sử sử dụng thuốc,..
- Tư vấn cho người bệnh trước khi cấp phát thuốc.
- Theo dõi kỹ người bệnh có nguy cơ cao: béo phì, hen, ngưng thở khi ngủ…
- Cập nhật kịp thời thông tin thuốc
- Liệt kê liều tối đa của thuốc có nguy cơ cao về việc sử dụng quá liều và các triệu chứng liên quan.
Vai trò dược sĩ cộng đồng trong việc cung cấp thông tin thuốc và tuân thủ điều trị để phòng tránh sai sót sử dụng thuốc?
- Tư vấn người bệnh cách chủ động trong việc tìm hiểu và xác định đúng trước khi nhận thuốc hay sử dụng thuốc
- Cung cấp thông tin cho người bệnh hoặc gia đình người bệnh về tên thuốc (bao gồm tên biệt dược và hoạt chất) cách sử dụng, mục đích điều trị, liều dùng và cách phản ứng phụ nghiêm trọng
- Hỏi ý kiến dược sỹ về cách sử dụng thuốc nếu người bệnh dùng trên 5 loại thuốc
- Khuyến khích người bệnh hỏi về các thuốc điều trị
- Trả lời đầy đủ các câu hỏi của người bệnh về thuốc trước khi cấp phát thuốc.
- Cung cấp cho người bệnh thông tin về các thuốc cảnh báo cao kê trong đơn thuốc.
- Cung cấp cho người bệnh số điện thoại và người để liên lạc khi cần hỏi thông tin về thuốc nếu cần trao đổi thông tin thuốc.
- Khuyến khích người bệnh giữ tất cả thông tin về đơn thuốc đã dung, các thuốc không kê đơn, thuốc đông dược, vitamin khoáng chất và đưa cho nhân viên y tế khi nhập viện hoặc mua thuốc tại các nhà thuốc
Tác giả
Ths.DS. Đặng Xuân Phước
Trung tâm dược học lâm sàng và kinh tế y tế
Phone: 0853775750
Email: contact@licinpharm.edu.vn
Tài liệu tham khảo
Barker et al (2002), “Medication Errors Observed in 36 Health Care Facilities“, Archives of Internal Medicine 162:1897-903
Bates DW, Spell N et al (1997), “The costs of adverse drug events in hospitalized patients“, JAMA 1997; 277:301-34
Hedegaard H, Bastian BA, Trinidad JP, et al. Drugs Most Frequently Involved in Drug Overdose Deaths: United States, 2011–2016. NVSS. 2018; 67(9):1-14.
Kohn LT, Corrigan JM et al (1999), “To err is human-building a safer health system“, Washington, DC: National Academy Press
Michael R. Cohen, (2010) Medication Errors, American Society of Hospital Pharmacists, 2010
Phillips DF, Christefeld N, Glynn LM (1998), “Increase in U.S. medication-error deaths between 1983 and 1993“, Lancet. 1998; 351:643-4
Bộ Y Tế, Cục quản lý khám chữa bệnh, 2014, Tài liệu đào tạo liên tục: Đảm bảo an toàn người bệnh, NXB Y Học, Hà Nội